afb. Mosmans, 1935
z35. Man die een kruik leeggiet in een beker
Hoogkoor
Links een baardeloze, blootshoofdse man in lijfrok met wijde mouwen, gelobde schouderkraag, gordel met zwaard, met ver opzij gewend hoofd drinkend uit een beker op voet. Rechts een baardige man met bonnet, in eenzelfde lijfrok, een ponjaard aan zijn gordel, een kruik leeg schenkend in een brede beker op voet. De linkse kraagsteen verdwenen, de rechtse een vrouwefiguurtje met parelsnoer, beker en boek (?) in de hand. In 1918 hersteld met behoud van oude delen; links een kraagsteen toegevoegd in de vorm van een vrouwefiguurtje met kruik. (afb. 232-233)
C. Peeters, 'De Sint Janskathedraal 's-Hertogenbosch' (1985) 250, 281
Glaudemans
Kooromgang en hoogkoor 1370-1400
Drinkebroer en man met veldfles
|
De figuren van wimberg Z35 waren tot aan de restauratie van 1918 uitzonderlijk goed bewaard gebleven. De linker console was het enige onderdeel dat ontbrak. De linker figuur, een wijn drinkende man, staat ten voeten uit op een rotsje, boven de ontbrekende console. De man draagt puntige schoenen en nauwe hozen, afgezet met knopen en een met geometrische motieven versierde, geschakelde gordel. Aan de linker zijde hangt aan de gordel een zwaard, duidelijk in de zwaardschede. De man draagt verder een met knopen afgezette lijfrok met van een randversiering | 196 |
|
voorziene wijde mouwen, waarvan de stof geheel versierd is met kleine rozetten. Hier overheen draagt hij een wijde kraag, die net als de mouwen een versierde rand heeft, waarover weer een omslagdoek. De linker hand houdt de man op de gordel, terwijl hij met zijn andere hand een met rozetten versierde wijnkelk aan de mond van zijn achterover gebogen hoofd zet. De man is verder blootshoofds en heeft lang krullend haar. De rechter man staat eveneens op een rotsje, waaronder een console die versierd is met een zittende vrouw met een (parel)ketting en een kelk in de hand. De grote figuur draagt puntschoenen met versierde enkelbanden en nauwe hozen, waarop een over de heup hangend tuniek dat is afgezet met knopen. De mouwen hebben een sierrand zoals bij de andere figuur, zo ook de onderrand van het tuniek, maar hier is de rand nog verder versierd met kleine rozetten. Ook het gehele oppervlak van de tuniek, alsmede de kraag is bezet met rozetjes. Op de linker hand houdt de man een drinkkelk, eveneens versierd met rozetten, omhoog, terwijl hij er met de andere hand een veldfles of heupfles in leeg schenkt. Aan de fles is hier een riempje bevestigd en aan de gordel hangt een slip waaraan vermoedelijk de fles bevestigd kon worden. Het hoofd van de man is geheel intact en heeft een snor, een baard en wijd krullend haar en is afgedekt | 197 |
|
door een met rozetten versierde bonnet. Tussen de blokken waaruit de twee figuren zijn gevormd, zijn enkele kleine opvulstukken zichtbaar omdat de blokken bij de assemblage blijkbaar niet goed pasten. Hier overheen is duidelijk een dunne (kalk)pleisterlaag aangebracht, waarvan ten tijde van de restauratie nog kleine stukjes aanwezig waren. Smits probeert de voorstelling – zoals vele andere uit de reeks – te verklaren vanuit de tegenstelling van het goede en het kwade. Links ziet hij het mohammedaanse gevaar, staande op een slang, tegenover een vorst met kelk en monstrans. Hij komt zo op het verhaal van Balthasar en Cyrus.146 Wat Smits voor een slang aanzag, was in werkelijkheid het verweerde restant van het rotsje waarop de linker figuur staat. Er is dus nooit een slang uitgebeeld. Mosmans ziet niet veel in de uitleg van Smits. Toch gaat hij voort op dit verhaal, alleen met andere hoofdrolspelers. Hij duidt de figuren als (mogelijk) de Babylonische koning “Nabuchodonosor [Nebuchadnezzar] en een hoveling”.147 Bij de fantastische redenering vergat Mosmans niet om ook de schetsboekjes van de gebroeders Donkers te bekijken. Op de grove schets die zij in 1854 van dit reliëf maakten, is duidelijk zichtbaar dat de linker console op dat moment nog intact was Het stelde eveneens een zittende vrouw met kelk voor, vermoedelijk met een (bid)snoer in de rechterhand. Op deze plaats werd bij de restauratie van 1918 een zittende vrouw met een kan en een banderol op de schoot geplaatst. Het verhaal van de vorst en de hoveling lijkt niet erg geloofwaardig, ook omdat beide figuren even rijk gekleed zijn. Ook is het onwaarschijnlijk dat vorsten zonder kroon zouden zijn weergegeven. Het reliëf is in 1918 partieel vernieuwd en een groot deel bleef is situ gehandhaafd. Hierdoor ging het uitstekend bewaarde, authentieke beeldhouwwerk in feite verloren. Enkele afgenomen fragmenten, met name de hoofden van de figuren, bleven in de bouwloods behouden.148 Ook werd de rechter kraagsteen met de zittende vrouw met parelsnoer en kelk bewaard.149 Tijdens de recente restauratie van het hoogkoor werd het reliëf opnieuw sterk vernieuwd. Niet alleen de hoofden van de mannen uit 1918, maar ook de middenpartij van de plastiek werd weer gekopieerd. Hierdoor werd opnieuw een deel van het authentieke beeldhouwwerk uitgenomen, inclusief de aangrenzende in 1918 vernieuwde stukken. Grote delen van de authentieke beelden zijn nu in de bouwloods opgeslagen, zonder dat zij aan elkaar kunnen worden gepast. | 198 |
| Noten | |
| 146. | Smits 1907, 169. |
| 147. | Mosmans 1931, 295-297. |
| 148. | Koldeweij 2005, 326 en Koldeweij 1989, 103-105. |
| 149. | Koldeweij 1989, 106-107. Bouwloods i-76. |
Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 196-198
Mosmans 1935
Iconografie van het choor en de straalkapellen der Sint Jan te 's-Hertogenbosch
|
Frontaal K wordt gevuld door een bijbelsch motief, Balthasar, met een hoveling nevens hem, slempend uit de heilige vaten. Van deze hoogte, juist boven de voormalige sacristy, richt de straf op Balthasar's daad gevolgd, een vermaning tot priesters en kanunniken om de heilige vaten met den noodigen eerbied te behandelen, maar richt zij méér nog een bedreiging tot de kelkdieven (die in de middeleeuwen ook de Sint Jan niet hebben ontzien), dat hen het wraakgericht Gods voor hunne euveldaad zal treffen. (afb. K) | 153 |
Jan Mosmans, ''s-Hertogenbosch 1185-1935' (1935) 139-156
Nummering
Aanduiding reliëf
- 12. Smits, 1907
- K. Mosmans, 1935
- z35. Glaudemans, 2017
Artikelen
| 1931 |
Jan MosmansFrontalen van het priester-choor (No. 12)De St. Janskerk te 's-Hertogenbosch (1931) 297 |
|
| 2005 |
Jos Koldeweij73-77 : Bouwsculptuur van de Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : 77 Man die een kruik leeggiet in een bekerDe gebroeders Van Limburg (2005) 326 |
Afbeeldingen
-
voor 1918
-
na 1918
-
15 oktober 2017
Literatuur en bronnenpublicaties
Harry Boekwijt, Ronald Glaudemans en Wim Hagemans, De Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch (2010) 85
Ronald Glaudemans, Het hoogkoor : De wimbergreliëfs (2010) 65-71
Ronald Glaudemans, De Sint-Jan te 's-Hertogenbosch : Bouwgeschiedenis en bouwsculptuur 1250-1550 (2017) 196-198
Ronald Glaudemans, Sint-Janskathedraal : Bouwhistorisch onderzoek 1999-2008 (2010) 118-119
Ronald Glaudemans en Wim Hagemans, De Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch (2011) 51, 52
C. Peeters, De Sint Janskathedraal te 's-Hertogenbosch (1985) 250, 281
C.F.X. Smits, De Kathedraal van 's Hertogenbosch (1907) 169, plaat XIII
n: vermelding in een voetnoot
/samengesteld (drinkeboer en man met veldfles).jpg "Drinkeboer en man met veldfles")
/i-0076.jpg "Vrouw met parelsnoer, in de rechterhand een kelk")
Bossche Encyclopedie |